Σάββατο 2 Απριλίου 2011

Έκθεση - έκφραση: Ο καλλιτέχνης και η εποχή του


«Όταν λέω Τέχνη δεν εννοώ διόλου τη θεωρία που πρέσβευε «η Τέχνη για την Τέχνη». Η διδα­σκαλία αυτή, που δε χρησιμεύει πια σε τίποτε, κατά­ντησε να σημαίνει τη δουλειά ενός ανάπηρου ανθρώπου που φτιάχνει αδειανά κομψοτεχνήματα κλεισμέ­νος μέσα σ' ένα αποστειρωμένο δωμάτιο. Εννοώ μό­νο την πνευματική τάξη που δημιουργούν τα καλά έργα της Τέχνης, περασμένα ή σημερινά, εκείνα που νο­μοθετούν, εκείνα που θα μας διδάξουν». (Σεφέρης)
α. Να αναλύσετε τη λειτουργία της Τέχνης και να διερευνήσετε το πρόβλημα του σκοπού της (Τέχνη για την Τέχνη ή Τέχνη για τον Άνθρωπο;)
β. Να εξετάσετε τη σχέση του καλλιτέχνη με την επο­χή του και την κοινωνία του.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η τέχνη είναι η υψηλότερη και ευγενέστερη εκδήλωση του ανθρώπινου πνεύματος. Σε όλους τους πολιτισμούς αποτελεί τη συνισταμένη των προσπαθειών του ανθρώ­που να εξιδανικεύσει το υπάρχον και να δημιουργήσει έ­ναν κόσμο μορφών, που θα του επιτρέπει την αποκάλυ­ψη της αυθεντικής αλήθειας και την εμπειρία μιας πραγ­ματικότητας που δεν υπόκειται στις αντιφάσεις της κα­θημερινής ζωής.
ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
α. Να αναλύσετε τη λειτουργία της Τέχνης:
Κάθε μορφή καλλιτεχνικής δημιουργίας αποτελεί έκ­φραση του ανθρώπου που ζητά να δώσει αισθητική μορ­φή στο νόημα της ζωής. Μέσα σ' αυτή ο άνθρωπος ανα­καλύπτει το βαθύτερο «είναι» του, ικανοποιεί την πνευ­ματική του ανάγκη για ελευθερία, πολλαπλασιάζει το βαθμό αυτογνωσίας του, τέρπεται, διδάσκεται, καλλιερ­γείται, εξευγενίζεται, οδηγείται στην ηθική τελείωση.
Ο άνθρωπος δεν αρκείται στο να είναι μια ατομικότη­τα, ζητά να υπερβεί την ατέλεια της ξεχωριστής του ύ­παρξης και να μεταβεί σε μια πληρότητα ζωής, να επικοι­νωνήσει με ολόκληρη την ανθρωπότητα. Η τέχνη είναι το απαραίτητο μέσο αυτής της συγχώνευσης του ξεχωριστού ατόμου με το σύνολο, της άπειρης κοινωνικοποίη­σης του, της συμμετοχής του, δηλαδή, στα βιώματα, στις εμπειρίες και στις ιδέες ολόκληρου του ανθρώπινου γέ­νους.
Το χρονικά περατό έργο τέχνης εμπεριέχει το άπειρο, το χρονικά απεριόριστο. Ακινητοποιώντας τις "αιώνιες στιγμές" της καθημερινής ζωής, ξεπερνά την τραγική σύγκρουση χρόνου και άχρονου και βοηθά τον άνθρωπο να υπερβεί τη φθαρτότητα της ατομικής του ύπαρξης και να «εγγίσει» το αιώνιο.
Το καλλιτεχνικό δημιούργημα ακολουθεί πορεία πα­ράλληλη με την εξέλιξη των υπόλοιπων πολιτιστικών δη­μιουργημάτων του ανθρώπου, εμπλουτίζει τον πολιτι­σμό, σηματοδοτεί την πρόοδο του κοινωνικού οργανι­σμού, ανυψώνει το επίπεδο της κοινωνικής ζωής. Στη σύγχρονη κοινωνία της αλλοτρίωσης, η τέχνη αντικατο­πτρίζει την παρακμή και την αποσύνθεση όχι εκφράζο­ντας απλώς μια κατάσταση και βοηθώντας τον άνθρωπο να την υπομένει με μια παθητική ταύτιση, αλλά παρου­σιάζοντας την κοινωνική πραγματικότητα σαν μετατρέ­ψιμη και αφυπνίζοντας τον, ώστε, δραστηριοποιούμε­νος, να συμβάλλει αποτελεσματικά στη βελτίωση της.
β. Να διερευνηθεί το πρόβλημα του σκοπού της Τέχνης:
Το καλλιτέχνημα είναι μια πνευματική δημιουργία που έχει σκοπό να εκφράσει το ωραίο και μέσω του ωραίου το νόημα της ζωής. Στη θέα του ωραίου συγκλίνουν και ε­ναρμονίζονται όλες οι ψυχικές δυνάμεις που συνθέτουν τη ζωή μας, προκαλώντας μια μοναδική συγκίνηση, την αισθητική συγκίνηση.
Ως κοινωνικό φαινόμενο, η τέχνη είναι «στρατευμένη» από την ίδια της τη φύση στην αιώνια υπόθεση των ιδεών και του πνεύματος, στη θεραπεία του ωραίου, στην απο­κάλυψη της αλήθειας, στην εξύψωση του ανθρώπου. Σκοπός του έργου τέχνης είναι, μέσα από την αισθητική συγκίνηση, να εκφράσει νοήματα που βρίσκονται πέρα α­πό την επιστημονική γνώση και την ανθρώπινη διάνοια, να προσφέρει ήθος πέρα από τους κανόνες της συμβατικής κοινωνικής ηθικής.
Η αισθητική λειτουργία είναι μια σύνθετη πνευματική λειτουργία που έχει ως πρώτη της επιδίωξη τη μετάδοση καλλιτεχνικής συγκίνησης, δεν αποκλείει, όμως, και τη μετάδοση κάποιων ιδεών που θα διαφωτίσουν και θα α­πελευθερώσουν το κοινωνικό σύνολο, προσανατολίζο­ντας το προς την κατάκτηση υψηλών στόχων και την πραγμάτωση μιας ανώτερης κοινωνικής συμβίωσης.
Το δόγμα «τέχνη για την τέχνη» εκφράζει μια «ελιτίστικη» αντίληψη για την τέχνη. Όταν η τέχνη γίνεται αυ­τοσκοπός και δεν υπηρετεί τον άνθρωπο, γίνεται στείρα κι ανούσια ενασχόληση, διανοητικό πείραμα, απομονω­μένη αισθητική αναζήτηση, «δουλειά ενός ανάπηρου αν­θρώπου που φτιάχνει αδειανά κομψοτεχνήματα κλεισμέ­νος μέσα σ' ένα αποστειρωμένο δωμάτιο».
Ωστόσο, ο καλλιτέχνης, στην προσπάθεια του να επι­κοινωνήσει με το κοινό και να το κάνει συμμέτοχο στο έργο του, δεν πρέπει να εκπίπτει σ' έναν άκρατο «λαϊκι­σμό», προδίδοντας τον εαυτό του και θυσιάζοντας την ελεύθερη καλλιτεχνική έκφραση στην εμπορευματοποίηση και στην απόκτηση πλούτου κα κοινωνικού γοήτρου. Το προϊόν δημιουργίας του δεν έχει τη δύναμη να προ­σφέρει αισθητική παιδεία παρά μόνο φτηνή εκτόνωση, δεν μπορεί να αφυπνίσει και να διεγείρει το πνεύμα παρά μόνο να εφησυχάσει.
Απορρίπτοντας την «ελιτίστικη» αντίληψη για την τέ­χνη, καθώς και τη «λαϊκίζουσα» τέχνη, προκύπτει ότι η αυτονομία της τέχνης αποτελεί δεδηλωμένο αξίωμα. «Η τέχνη δεν μπορεί να επιδιώκει τη θεραπεία καμιάς άλλης αξίας, παρά της αξίας του ωραίου. Όπου το ωραίο παύει να είναι σκοπός και γίνεται μέσον προς σκοπόν, εκεί παύει να υπάρχει Τέχνη.» (Τσάτσος).
γ. Να εξετάσετε τη σχέση του καλλιτέχνη με την εποχή και την κοινωνία του:
Η τέχνη είναι για τον καλλιτέχνη χώρος ύπαρξης και ζωής, καταφύγιο στις δυσκολίες και στα βάσανα της κα­θημερινότητας, προσπάθεια νοηματοδότησης της ανθρώπινης πορείας, μέσο συνεννόησης, τρόπος επικοινωνίας.
Ο καλλιτέχνης υφοποιεί την πραγματικότητα. Νιώθο­ντας την ανάγκη να "διασώσει" τα σημαντικά στοιχεία της καθημερινής ζωής από τη μοιραία φθορά του χρόνου, καταργεί τις συμβατικές αποδοχές και τις συμβατικές αρνήσεις της πραγματικότητας, συνθέτει τις αντιφάσεις της και τις μεταστοιχειώνει σε αισθητικές μορφές.
Ό καλλιτέχνης ζει μόνο ό,τι του επιτρέπει να ζει η εποχή του. Τα βιώματα του δεν είναι θεμελιακά διαφορετικά α­πό τα βιώματα των συνανθρώπων του, είναι, όμως, ισχυ­ρότερα, καθαρότερα, ουσιαστικότερα. Θέλοντας να εκ­φράσει, όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά και το σύνολο μέσα από τον εαυτό του, υψώνεται πάνω από την τυχαιότητα των περιστατικών της ιδιαίτερης ζωής του, για να προ­σφέρει σε όλους τους ανθρώπους ένα στήριγμα.
Ο καλλιτέχνης είναι ένας εντεταλμένος της κοινωνίας, που, έχοντας συνείδηση της κοινωνικής του λειτουργίας, επιδιώκει να διαμορφώσει την πραγματικότητα της επο­χής του δημιουργικά. Συλλαμβάνει με τις ευαίσθητες κε­ραίες του και καταγράφει τις δονήσεις του καιρού του, την ακμή ή παρακμή της κοινωνίας του· αυτά θα αποτελέσουν τα σπέρματα της καλλιτεχνικής δημιουργίας του και θα δώσουν το στίγμα της εποχής του.
Ο καλλιτέχνης επηρεάζεται και ταυτόχρονα επηρεάζει την εποχή του. Δέχεται, εκφράζει τα στοιχεία που ζουν γύρω του αλλά και μέσα του, γι' αυτό μας δίνει την πο­ρεία ενός πολιτισμού. Τη βαθύτερη σχέση του καλλιτέχνη με την εποχή του μαρτυρεί η αναζήτηση νέων αισθητικών μορφών και η στροφή προς νέα καλλιτεχνικά ρεύματα κυρίως μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο άνθρωπος αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι ο κόσμος δεν κα­θοδηγείται αναγκαστικά από ένα διανοητικό κέντρο και ότι η κατάχρηση των επιτευγμάτων της νοησιαρχικής α­ντίληψης τον απειλεί με αυτοκαταστροφή.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
«Ο μεγάλος καλλιτέχνης δεν είναι της εποχής του, είναι αυτός ο ίδιος η εποχή του.» (Σεφέρης).

Το θέμα δόθηκε στις ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ του 1996

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Ενδεικτικές απαντήσεις Κ.Ε.Ε. για τα λατινικά 2023

Οι ενδεικτικές απαντήσεις της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων Γενικών Λυκείων για το μάθημα των Λατινικών Ημερησίων και Εσπερινών Λυκείων.